Forum Romanum

Forum Romanum

Dziś zapraszam Was na wycieczkę do Starożytnego Rzymu. Do centrum życia, czyli na rynek rzymski. Forum Romanum.

Forum Romanum, inna nazwa to Forum Magnum – najstarszy plac miejski w Rzymie, otoczony sześcioma z siedmiu wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem, Wiminałem i Kwirynałem.

Był to najstarszy plac w Rzymie,  który stanowiło centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki. Jego blask przyćmiła dopiero budowa Forum Augusta i całego kompleksu forów cesarskich.

Zaraz obok Forum miało miejsce Koloseum ( ale o tym przy innej okazji).

Rozrastał się on stopniowo, co było skutkiem nieregularnych układów budynków znajdującym się na placu.

Forum Romanum to ośrodek życia publicznego Rzymu przez długie lata, od czasów królów, przez republikę, aż po cesarstwo. Pierwotnie był to teren bardzo bagnisty i niegościnny, dlatego najwcześniejsze osady znajdowały się na wzgórzach, a dolina  była miejscem pochówków.

Głównymi elementami są :

• Świątynie (Zgody, Wespazjana, Saturna, Kastora i Polluksa, Boskiego Juliusza, Antonina i Faustyny, Westy, Boskiego Romulusa, Wenus i Romy)
• Bazyliki (Aemilia, Julia, Maksencjusza i Konstantyna)
• Łuki triumfalne (Sewera, Augusta, Tytusa)
• Kolumna Foksa
• Dom Westalek
• Tabularium
• Comitium
• Rostra
• Portyk
• Regia
• Kuria

Rekonstrukcja

Są to 3 budynki postawione blisko siebie:                          

1. Świątynia Zgody ( Świątynia Konkordii). Została postawiona przez Marka Furiusza Kamillusa w 367 p.n.e. na zachodnim boku Forum Romanum. Budowla miała upamiętniać porozumienie zawarte pomiędzy rzymskimi patrycjuszamii a plebejuszami. Tu najczęsciej zbierał się senat aż do końca republiki rzymskiej. 

Świątynia Wespazjana. Wybudowana w 81 roku, na cześć zmarłego w 79 roku cesarza Wespazjana, który został ubóstwiony uchwałą Senatu. Mieści się w zachodniej części Forum Romanum.

Porticus Deorum Consentium. Portyk na planie konta rozwartego z kolumnami korynckimi (Iw. n.e.), znajdujący się między Świątynią Saturna i Świątynia Zgody. Stało w nim 12 posągów głównych bogów rzymskich (6 bogów, 6 bogiń).





2. Tabularium. Jest to archiwum państwowe, archiwum wojskowe, świątynne, miejskie itp. Powstało w I w. p. n. e.

3. Lapis Niger ( czarny kamień). Powstały ok. 570 r. p.n e. monumentalny kompleks, który na przestrzeni wieków pozostał nietknięty. Są to pozostałości świątyni, zawierającej mały ołtarzyk z panelami z tufu ( rodzaj skały wulkanicznej ) i fragment kolumny pełniącej pewnie funkcję cokołu dla posągu oraz cippus (kamienna tablica) zawierający datowanie na VI w. p. n. e.  z inskrypcją w archaicznej łacinie z klątwą wymierzoną w tego, kto pogwałci to święte miejsce. Prócz inskrypcji wagę miejsca podnoszą fontanny, które łączą go bezpośrednio z grobowcem Romulusa.

4. Łuk Sewera. Wzniesiony w 203r. p.n.e. ku czci Septymiusza Sewera i jego dwóch synów. Posiada trzy arkady: środkowa większa nad drogą, dwie mniejsze nad traktami dla pieszych. Zdobią go reliefy znajdujące się między czterema kolumnami na każdej fasadzie. Przedstawiają one sceny z cesarskich kampanii przeciwko Partom. Gdy spojrzymy na plan, zobaczymy, że łuk stoi przed świątynią Zgody. Za nią Tabularium.

5. Kuria Julia. Budynek został podobno wybudowany w innym miejscu jeszcze za czasów króla Tulliusza Hostyliusza (Curia Hostillia). Przebudowana a zarazem przeniesiona przez Juliusza Cezara.Stąd nazwa Julia, pochodząca od fundatora. Podczas przebudowy forum, oraz po pożarze 283 r. przeszła kilka zmian, po czym wyglądała jak obecnie widać na zdjęciu. Odbudowa po pożarze, została przeprowadzona najprawdopodobniej według planów spalonego budynku. W średniowieczu (w VII w.) budynek został zamieniony na kościół Saint Adriano, a początkowo świątynie zdobił portyk.

6. Rostra. Mównica wzniesiona na Forum. Przesunięta w nieco inne miejsce przez Cezara podczas przebudowy Forum. Budowla została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 29 na 30 na 5 m. Wejście znajdowało się po stronie zachodniej. Z budowli zachowały się tylko fragmenty podstawy, choć znane są jej rekonstrukcje.

7. Świątynia Saturna. Świątynia prawdopodobnie istniała już w czasach królewskich i została otwarta w czasach republikańskich. Częściowo zachowana fasada zawiera 8 kolumn w stylu jońskim. Począwszy od 42 r. p.n.e. została poddana gruntownej przebudowie z inicjatywy Munantiusa Plancusa. Zyskała wtedy obszerny ryzalit ( część budowli wysunięta sprzed lica budynku) i podium ( podwyższenie, w razie, by ktoś nie wiedział :), który pierwotnie miał mieścić skarbiec. Robi wrażenie :) Moje ulubione ujęcie z całego forum.

Kult Saturna. Jeden z najstarszych kultów italskich, utożsamiany z greckim Kronosem. Jego atrybutem jest sierp. Jego święto  to 17 grudnia, z tej okazji niewolnicy chodzili wolni, a wśród rodziny i przyjaciół wymieniano prezenty.

8. Kolumna Fokasa. Środkową część Forum wypełniało wiele różnych poników, które w różnym okresie postawały i często były wymieniane lub burzone. Tzw. Kolumna Fokasa jest ostatnim elementem zamieszczonym na Forum. Została wzniesiona naprzeciwko Rostry na Forum Romanum ku czci bizantyjskiego cesarza Fokasa w 608 r. Kolumna w porządku korynckim o wysokości  ok. 14m. Na szczycie kolumny przez krótki czas stał posąg Fokasa. Sama kolumna wcześniej wykorzystywana była jako postument, na którym spoczywał posąg cesarza Dioklecjana. Poświęcona mu inskrypcja została skuta i zastąpiona nową, ku czci Fokasa. Nowa inskrypcja zachowała się do dzisiaj: ze względu na to, iż poziom gruntu od początków VII w. nieustannie się podnosił, inskrypcja ta znajdowała się poniżej poziomu ziemi. 

9. Bazylika Emiliusza (Basilica Aemilia). Powstała w II wieku p. n.e. n na miejscu wcześniejszej budowli. Stanowi jedyny zachowany przykład bazyliki okresu republikańskiego. Do bazyliki prowadziły trzy wejścia od strony południowej. Z powodu późniejszej przebudowy bazylika posiada trzy nawy boczne, ale początkowo miała tylko dwie. Bazylika Emiliusza pełniła oczywiście funkcję handlową, znajdowały się tam sklepy (tabernae), kantory czy banki.

10. Bazylika Julia (Basilica Iulia). Budowa została rozpoczęta za czasów Cezara w 54r. p.n.e. ( Znowu nazwa fundatora) Zajeła ona miejsce dawnej bazyliki Semporniusza wybudowanej przez Tyberiusza Semproniusza w 169 r. p.n.e. , który swoją wzniósł również na miejscu jeszcze starszej. Nowa bazylika była największa. Nie można dokładnie zorientować się co do jej rozmiarów, bo pozostały tylko podium. Duża, pięcionawowa bazylika otoczona była dwoma rzędami kolumn. Zewnętrzne dźwigały dwa rzędy kolumn, a nawa główna sięgała trzech pięter. Przestrzeń wewnątrz podzielono drewnianymi przegrodami. Miały tam miejsce sądy cywilne, zajmujące się szczególnie sprawami spadkowymi. Na zewnętrznych schodach siadywali próżniacy grywający w tabulae lusoriae (gra podobna do współczesnych warcabów) na wyrytych na schodach planszach. Za bazyliką po jej dłuższej stronie znajdowało się też kilka tabernae (sklepów).

11. Świątynia Kastora i Polluksa. Trzy kolumny w stylu korynckim wyznaczają miejsce, gdzie dawniej znajdowała się świątynia Diaskurów (dzieci Zeusa)- Kastora i Polluksa. Świątynia zbudowana na Forum Romanum w podziękowaniu za zwycięstwo w bitwie nad jeziorem Regillus dla rzymskich bóstw Kastora i Polluksa.  Świątynia powstała w roku 484 p.n.e. W roku 117 p.n.e. została rozbudowana. Tyberiusz odbudował świątynię po pożarze. Dzisiejsze pozostałości pochodzą właśnie z jego czasów z wyjątkiem podium zbudowanego za czasów Metellusa. W czasach republiki świątynia pełniła funkcję miejsca spotkań senatu rzymskiego. W czasie cesarstwa rzymskiego mieściło biuro wag i miar oraz odgrywało rolę skarbca, a kantory bankowców zajmowały puste przestrzenie wydrążone w podium.

12. Świątynia Boskiego Juliusza. Po zamordowaniu Juliusz Cezara w 44r. p.n.e. odbył się pogrzeb, a ciało Cezara zostało spopielone najprawdopodobniej na okrągłym ołtarzu, który znajdował się wówczas przed Regią. Po tym jak sam Cezar został przez Senat podniesiony do rangi świętego powstała w tym miejscu świątynia poświęcona samemu boskiemu Juliuszowi (uwielbiam tą nazwę). Do dziś pozostała jedynie baza jednej kolumny. Na podium, w którym z przodu znajdowała się półokrągła wnęka pomieszczenie, w którym znajdował się  okrągły ołtarz, prowadziły z dwóch stron schody.  Sześć kolumn korynckich (najprawdopodobniej), poprzedzało cellę (najważniejsze miejsce w świątyni, gdzie znajdował się posąg bóstwa). We wnętrzu stał posąg Cezara udekorowany gwiazdą - najprawdopodobniej jest symbolem komety, która przeleciała z okazji pierwszych igrzysk dedykowanych cezarowi.  Przed podium stała trybuna dekorowana dziobami okrętów, zdobyczami z bitwy pod Akcjum, które zostały zdobyte przez Kleopatrę i Antoniusza.  

13. Łuk Augusta. Najstarszy łuk na Forum Romanum, wzniesiony w 29 roku p.n.e., ku czci Oktawiana, po jego zwycięstwie nad Markiem Antoniuszem pod Akcjum i podbiciu Egiptu.

Dalej przenosimy się w stronę północno-zachodnią Forum.

14. Świątynia Antonina i Faustyny. Wzniesiona przez cesarza Antoniusa Piusa w 141r. Bardzo dobrze zachowana ze względu na zaadaptowanie jej na dzisiejszy kościół San Lorenzo in Marida. Inskypcja, którą do dziś można odczytać zawiera informacje o dedykacji dla żony cesarza- Faustyny. Imię Antoniusa dodano po jego śmierci.

15. Regia. Jeden z najstarszych budynków na forum, wielokrotnie przesuwany i przebudowywany. Swój finalny stan zawdzięcza przebudowie z 36r. p.n.e. Swoje początki ma jeszcze w VII w. p.n.e. kiedy to była siedzibą królów, później w okresie republiki była siedziba Pontifexa Maximusa, aby zniknąć z Forum Romanum podczas budowy Świątyni Cezara. Mieściła się tam Świątynia Marsa z okrągłym ołtarzem, gdzie miała być przechowywana tarcza boga, która miała spaść z Nieba wraz z 11 replikami, co miało zabezpieczyć ją przed kradzieżą.

16. Świątynia Westy. Świątynia na planie koła z marmurowym podium, otoczona rzędem kolumn korynckich, półokrągły- stożkowaty dach zwieńczony otworem, przez który wydobywał się dym z ogniska podsycanego bez przerwy przez 6 westalek. Jest to wspólne ognisko domowe wszystkich obywateli, symbol jedności społeczeństwa. Zachowane do dziś ruiny to ślady po przebudowie z 191r. n.e. zainicjowanej przez żonę Septymiusza Sewera (Julia Domna).

17. Dom Westalek. Bezpośrednio przyległy do Świątyni Westy Atrium Vestae, pierwotnie był skromny, rozbudowano go, przy odbudowie po pożarze za panowania Nerona, włączając do niego pontifex maximus (miejsce dla przełożonego kolegium kapłańskiego). W centrum znajduje się dziedziniec ozdobiony posągami i otoczony portykami , na który wychodziły pomieszczenia z różnych kondygnacji. Na parterze po stronie zachodniej i wschodniej było tryklinium (jadalnia) i tablinum (przechowywano tam archiwa domowe i kosztowności). Po stronie południowej- łaźnie z systemem ogrzewania wykorzystanym również w innych pomieszczeniach. Na pierwszym piętrze- pokoje kapłanek, a na drugim- pokoje służby.

18. Świątynia Boskiego Romulusa. Okrągła świątynia pierwotnie poświęcona Jowiszowi, w 309r. Maksencjusz dedykował ją swemu zmarłemu w 309 r. synowi Romulusowi. Świątynia jest w bardzo dobrym stanie, ponieważ utworzono z niej westybul kościoła św. Kosmy i Damiana. Na szczególną uwagę zasługuje brązowy portal, będący częścią oryginalnego wystroju świątyni.

19. Bazylika Maksencjusza i Konstantyna. Maksencjusz rozpoczął budowę bazyliki sądowej (zakończona prze Konstantyna). Bazylika sądowa mieściła prefekturę, która od tego okresu stała się organem zawiadującym całą administracją miejską. Nie dziwią więc rozmiary budowli, która miała obszerną nawę środkową z absydą (pomieszczenie w rzucie półkola) od strony zachodniej, przykrytą sklepieniem krzyżowym, wspartym na ośmiu kolumnach wysokości prawie 15m. Dwie nawy boczne przykryte były sklepieniem kolebkowym, pokrytym kasetonami. Wejście pierwotnie od strony wschodniej poprzedzone westybulem (reprezentacyjny przedsionek) tworzyło oś wschód- zachód. Co zmieniło się za czasów Konstantyna, kiedy to dodano wejście od strony Via Sacra, tworząc portyk czterokolumnowy i dobudowując jeszcze jedną absydę. Wnętrze było bardzo okazałe, dzięki dekoracjom marmurowym na podłodze i ścianach, prócz tego znajdował się tak ogromny posąg Maksencjusza, którego fragmęnty przechowywane są na Wzgórzu Kapitolińskim (okazała głowa i stopa o długości 2m).

20. Świątynia Wenus i Rom.  Na wzgórzu Velia, na tyłach Forum powstała największa świątynia starożytnego Rzymu, o wielkości  100 na 145 m. W celu uzyskania przestrzeni  usunięto posąg Nerona. Świątynię zaprojektował sam cesarz Hadrian w 135 r. Została poświęcona Wenus i mitycznej bohaterce, od której imię wzięło miasto - Romie. Dwie przeciwległe celle (najważniejsze pomieszczenie w starożytnej świątyni) były dokładnie symetryczne, a ich ściany przylegały do siebie. Główne wejście znajdowało się od strony zachodniej, gdzie wychodziła cella poświęcona Romie. Od północy i południa przestrzeń świętom wyznaczały portyki z dwoma rzędami kolumn i propylejami (budynek bramy na planie prostokąta) pośrodku. Świątynia stała na podium, na które prowadziły schody w stylu greckim, charakterystyczne dla czasów Hadriana. Celle były otoczone rzędem kolumn. 

21. Łuk Tytusa. Łuk stoi w zagłębieniu między Velią i Palatynem, zachował się w doskonałym stanie . Jednoprzelotowy łuk triumfalny został wzniesiony przez Domicjana ku czci jego brata Tytusa, który w 81r. n.e. został ubóstwiony. W zaskakujący sposób pokazano tu dynamizm akcji, np. scena na sklepieniu łuku przedstawiająca apoteozę Tytusa, którego orzeł unosi do nieba, gdzie wspaniale prezentują się perspektywa z dołu.

Nowe funkcje Forum wynikające z rozbudowy imperium sprawiły, że powierzchnia Forum przestawała być wystarczająca. W wyniku rozbudowy Forum rozpoczętej przez Juliusza Cezara w sąsiedztwie wyłonił się ciąg tzw. Forów Cesarskich, które są najciekawszym odzwierciedleniem pychy cesarzy. Kompleks tych Forów zbudowany w sąsiedztwie Forum Romanum, który stał się ośrodkiem życia publicznego Rzymu. Forum Romanum w późniejszym czasie zapełniało się jedynie przy okazji triumfu militarnego i odwiedzali je ci, którzy chcieli udać się do którejś ze świątyń.

Ale o tym już w następnym poście ;)