Teatr grecki vs. rzymski

Teatr

Kto z nas nie ludzi teatru, kina, filmu. Jednak kto wie od czego to się zaczęło ? Gdzie się narodziło ? Jak funkcjonowało ? Dlaczego ?

Teatr grecki

Powstanie teatru starożytnego datowane jest na VI w.p.n.e, kiedy organizowano święta ku czci Dionizosa. Był on bogiem bujnej winorośli oraz wina i płodności. Okres świętowania nazywano Wielkimi Dionizjami. W tym czasie w miastach wystawiano sztuki teatralne. Aby każdy z mieszkańców mógł uczestniczyć w obchodach, przedstawienia odbywały się na wielkich placach u stóp wzgórza. Plac ten nosił nazwę Orchestra. W jego centrum znajdował się ołtarz zwany Thymele, na którym znajdował się posąg Dionizosa. Na orchestrze występował chór oraz aktorzy. Wokół placu, na wzgórzu, zasiadali widzowie, początkowo na ziemi, później na drewnianych ławach. Dało to początek theatronowi, czyli widowni na planie wycinka równego lub większego niż połowa koła.

Tradycja teatru greckiego wywodzi się właśnie z obchodów świąt ku czci Dionizosa. Początkowo przedstawienia odbywały się także na agorze. Po jakimś czasie postanowiono o stworzeniu odrębnego miejsca, w którym odbywałyby się spektakle. Wyodrębniono osobny plac – orchestrę, która pełniła rolę sceny dla chóru oraz występujących aktorów. W związku z rozwojem teatru, powstał pomysł wybudowania budynku, w którym aktorzy mogliby się przebierać między poszczególnymi scenami. Tak powstało skene, którego inicjatorem był Ajschylos.

Skene zostało także elementem scenografii, tłem dla wydarzeń. W budynku znajdowały się trzy pary drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowymi wychodziły najważniejsze postaci, a bocznymi pozostałe. Budowla posiadała dwa wysunięte skrzydła zwane paraskenionami. Na ścianach skene umieszczano obrazy – pinakesy, które także stanowiły elementy dekoracji sceny. Wraz ze zwiększającą się liczbą aktorów i statystów, przed orchestrą postawiono proskenion. Było to miejsce najbardziej przypominające obecną scenę w teatrze. Na proskenion przenieśli się aktorzy, a orchestra nadal była zajmowana przez chór. Komunikację po theatronie ułatwiały diazomy, czyli szerokie przejścia biegnące po łuku, oraz kerkidesy, rzędy stopni ustawione prostopadle do orchestry. Pomiędzy theatronem a paraskenionami znajdowały się parodosy, czyli przejścia służące chórowi oraz widzom z pierwszych rzędów.

Najlepiej zachowanym przykładem teatru greckiego jest teatr w Epidauros(jak wyżej). Zbudowany prawdopodobnie w 330 roku p.n.e. Zaprojektowany przez Polikleta Młodszego, który stworzył także tolos z kolumnadą dorycką. Widownia tego teatru mogła pomieścić 14000 widzów. Budowla jest tak wkomponowana w krajobraz, że jego pozostałości odkryto dopiero w XIX wieku. Znany jest z doskonałej akustyki. Theatron składa się z 54 rzędów siedzeń i okala orchestrę o średnicy około 20 metrów. Ławki dla widzów zrobione były z białego wapienia, a dla ważnych osobistości siedzących w pierwszych rzędach, z czerwonego. Nadal organizowane są w nim przedstawienia w ramach Festiwalu Ateńskiego.

Teatr rzymski

Kontrastem teatru greckiego jest teatr rzymski, wykazujący natomiast wiele cech wspólnych. Jego budowa nie była jednak taka sama. Poszczególne elementy nosiły inne nazwy. Widownia to cavea, scena – pulpitum. Za sceną znajdowało się skene o takim samym zastosowaniu jak w teatrze greckim. Całość przykrywana była płóciennym dachem, który miał chronić przed słońcem. W odróżnieniu od teatru z Grecji, teatr lokowany był na płaskim terenie, a theatron był w kształcie połowy koła. Fasada theatronu zwieńczona była galerią. Orchestra w kształcie półkolistym była znacznie mniejsza, ponieważ w przedstawieniach nie zawsze brał udział chór. Pulpitum, będący odpowiednikiem proskenionu, został z kolei powiększony. W związku z tym, że widownia nie wychodziła poza średnicę orchestry, powstawało miejsce na to, by wydłużyć skene. Innowacją zastosowaną po raz pierwszy w teatrze rzymskim była opuszczana kurtyna czyli aulaeum oraz programinata – afisze informujące o wystawianym przedstawieniu.

Najstarszym przykładem jest Teatr Wielki w Pompejach. Mógł on pomieścić 5000 widzów. Pierwsze cztery rzędy przeznaczone były dla ważnych osobistości. Reszta – 15 rzędów, były udostępnione wszystkim mieszkańcom Pompejów.

Jednym z najlepiej zachowanych teatrów rzymskich jest teatr w Orange. Został ulokowany na podobieństwo teatrów greckich, czyli w zboczach wzgórza. Miejsca zajmowane były zgodnie z zajmowanym miejscem w hierarchii społecznej. Przejścia pomiędzy rzędami były tak skonstruowane, by obywatele nie mogli się między sobą „wymieszać”. Na dole, u stóp widowni, znajdował się plac na planie półkola, w którym zasiadali najważniejsi żołnierze i przywódcy. Od reszty widowni oddzielała to miejsce balustrada.

Amfiteatr dosłownie oznaczał połączenie dwóch teatrów w jedną całość. Była to budowla nieosłonięta, z rzędami siedzeń wznoszących się ku górze. Widzowie mogli w nich obserwować walki gladiatorów lub naumachie – widowiska przedstawiające bitwy morskie. Po pewnym czasie zaczęto budować wokół niego mur oraz wprowadzano liczne udogodnienia. Najbardziej popularne były w czasach imperium rzymskiego, kiedy to wybudowano setki tego typu budowli.

Odeon czyli budowla mniejsza od teatrów, spełniała podobne funkcje. Jej przeznaczeniem były występy muzyczne oraz teatralne. Widownia była amfiteatralna. Najprawdopodobniej inicjatorem budowy pierwszego odeonu był Perykles. Rozkwit ich popularności nastąpił w czasach rzymskich.

            

Pomimo bardzo widocznego podobieństwa pomiędzy obydwoma teatrami, da się zauważyć istotne różnice w strukturze obu budowli. Rzymianie wprowadzili kilka udogodnień, które zmieniły działanie teatrów. Na ich podstawie wykształciły się także inne struktury takie jak: odeon czy amfiteatr. Teatr grecki natomiast skupił się na przedstawieniach na tle religijnym, a rzymski był miejscem walk. Oba teatry miały cel rozrywkowy, zabawić społeczeństwo. Dla ludzi z czasów starożytnych te miejsca pełniły bardzo znaczącą rolę w życiu codziennym.

Miasta dla ludzi

"Miasta są miejscami, w których ludzie spotykają się, by wymieniać się pomysłami, handlować lub po prostu odpoczywać. Strefa publiczna miasta - ulice, place i parki - jest jednocześnie sceną i katalizatorem tych aktywności.

Miasto kompaktowe - rozwijające się wokół transportu publicznego, ruchu pieszego i jazdy na rowerze - jest jedyną zrównoważoną środowiskowo formą miasta. Jednakże, aby umożliwić wzrost gęstości zaludnienia oraz upowszechnić chodzenie i używanie rowerów, miasto musi zwiększyć ilość i jakość dobrze zaprojektowanych, pięknych przestrzeni publicznych - zdrowych, bezpiecznych i pełnych życia. Przestrzeni zaprojektowanych przede wszystkim  z myślą o ludziach.

Miasta - tak jak książki - można czytać. Ulica, ścieżka, plac i park to gramatyka miasta; komponenty tworzą jego strukturę, która umożliwia funkcjonowanie, przyciąga różne formy aktywności - poczynając od cichych i kontemplacyjnych do głośnych i tętniących życiem. Humanitarne miasto - ze starannie zaprojektowanymi ulicami, placami i parkami - jest przyjemne i przyjazne zarówno dla odwiedzających je, jak i również dla tych, którzy w nim cały czas żyją, pracują, bawią się.

Każdy powinien mieć prawo do łatwo dostępnych otwartych przestrzeni, tak jak każdy ma prawo do czystej wody. Każdy powinien móc widzieć drzewo ze swego okna, móc usiąść na ławce niedaleko swego domu, mieć nie więcej niż dziesięć minut piechotą do najbliższego parku. Dobrze zaprojektowane miasta brutalizują swoich mieszkańców. " My kształtujemy miasta, a one kształtują nas", jak mawia Jan Gehl."

Londyn, 2010

Richard Rogers

Baron Rogers of Riverside

CH, Kt, FRIBA, FCSD

Polecam na weekend:

 "Miasta dla ludzi", Jan Gehl

Castra Romanum

Cześć !

Dziś trochę informacji o Castra Romanum, czyli o obozach rzymskich. Które jak możecie się domyślać miały wielki wpływ na powstawanie pierwszych miast, gdyż później jako takie same stawały się miastami.

Budowa : 

Obóz rzymski charakteryzował się doskonałym wykonaniem. Budowany był z drewna, a siłą roboczą byli legioniści. Należy przy tym zauważyć, że Rzymianie tak jak już nam wiadomo charakteryzowali się doskonałym kunsztem budowniczym. Jednak obóz rzymski tworzony na potrzeby militarne, nie był budowany przez zawodowych inżynierów czy budowniczych.

Najczęściej wybieranym miejscem na powstawanie obozu były wzniesienia, ze względów obronnych i widokowych. Teren był oczyszczany i wyrównywany. Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek i rzędy namiotów obozu według szablonu niezmiennego od wieków. Z wydobytej w ten sposób ziemi budowano wał przy fosie. Obóz był przeważnie kwadratowy lub prostokątny. Jako ciekawostkę można podać, że Średni czas wzniesienia obozu rzymskiego wynosił według przekazów starożytnych od 4 do 5 godzin. W dogodnych warunkach obóz mógł być jednak wzniesiony nawet w 3 godziny.

Obozy zazwyczaj rozbijano w nocy, a sama budowa popołudniami. Po ciągłym marszu legioniści zatrzymywali się w dogodnym miejscu na obóz i dzielili na grupy:

I. Przynoszenie drewna i materiału budulcowego
II. Budowa
III. Składowanie materiału i zanoszenie na miejsce budowy
IV. Patrolowanie i ochranianie miejsca prac

Typy obozów :

Castra aestiva – obóz marszowy, zakładany na czas każdego noclegu w czasie kampanii letniej, otoczony rowem, wałem ziemnym oraz palisadą budowaną z drewnianych, zaostrzonych z obu końców pali, przynoszonych przez legionistów z poprzedniego obozu jako część ekwipunku, zwanych pilum muralis. Wszystkie konstrukcje były palone lub rozbierane w momencie opuszczania obozu przez legionistów.

Castra navalia – obóz budowany nad brzegiem dla osłony okrętów wyciągniętych na ląd.

Castra hiberna – Obóz, będący siedzibą legionistów w czasie zimy, otoczony drewnianymi i ziemnymi konstrukcjami obronnymi, posiadał bramy oraz wieże strażnicze. Namioty zabezpieczano przed zimnem i opadami skórą oraz słomą lub zastępowano drewnianymi barakami.

Castra stativa – stały obóz zakładany w miejscach strategicznych, silnie obwarowane, z murowanymi konstrukcjami obronnymi. W zależności od wielkości posiadały urządzenia typowe dla miast; valetudinarium (wczesne szpitale) lub lazarety (szpitale wojskowe), magazyny, stajnie, sklepy, a nawet termy.

Często odchodzono od prostokątnej formy, szczególnie w późnym antyku, kiedy do zwiększenia obronności wykorzystywano każdą wyniosłość. Duży nacisk kładziono na dokładne wymierzenie przestrzeni obozu, która musiała uwzględnić ukształtowanie terenu, zaopatrzenie w wodę oraz liczbę legionistów mających tam stacjonować. Wyznaczanie planów wszelkiego rodzaju obiektów rozpoczynano od ustalenia środka i kierunków, w jakich był zorientowany obóz. Obozy stałe były podstawą do powstawania późniejszych miast.

Powstawanie obozów :

Jako początek budowy rozpoczynany był jak dobrze wiemy od elementów obronnych. Ścięte wcześniej drzewa wykorzystywane były na bramy i wieże strażnicze. Przestrzeń 60 metrów pomiędzy wałami obronnymi tzw. agger, a pierwszymi rzędami namiotów wypełniona była przez bydło, łupy i jeńców. Był to intervallum. Przestrzeń ta chroniła skórzane i półcienne namioty,oraz drewnianą zabudowę przed strzałami wroga i próbą podpalenia obozu podczas oblężenia. A zatem najpierw usypywano wał (agger) i budowano palisadę (vallum), które wraz z powstałym obok nich wykopem (fossa) otaczały cały obóz. Pomiędzy wałem obozowym a namiotami żołnierzy pozostawiano intervallum.

Wysokość ściany obozu wynosiła zazwyczaj dwie trzecie szerokości rowu, szerokość była podobna. Zbocze i ścianę okalające obóz wieńczyła zawsze palisada (vallum).

Wraz z budową umocnień i barier obronnych, równocześnie wznoszono główną kwaterę dowódcy armii (pretorium), a potem kwatery jego zastępców, z szefem sztabu włącznie.  Kolejne były warsztaty naprawcze, grodzono teren kwatermistrza i wytyczano obozowy plac lub forum w centrum (locus gromae). Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz wspomniane namioty dowódcy i oficerów. 

Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek. Każda kohorta miała swoją własną ulicę. W obozie rzymskim wyróżniano dwie główne ulice: Via Principalis i Via Pretoria, krzyżujące się pod kątem prostym. Na ich końcach znajdowały się bramy. Było ich w sumie cztery.

Plan obozu w pigułce :

1 - forum 

2 - Via Praetoria 

3 - Via Principalis 

4 - Porta Principalis Dextra 

5 - Porta Praetoria (Brama Głowna) 

6 - Porta Principalis Sinistra 

7 - Porta Decumana (Brama Tylna)

Początki miast:

Obozy usytuowane były w okresie cesarstwa na limes. Dopiero z czasem zaczęły się przekształcać w miasta. Spowodowane to było przede wszystkim przenoszeniem się wystraszonych mieszkańców przygranicznych wiosek do obozów, które z czasem stawały się tętniącymi życiem osadami. Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przeradzały się stopniowo w miasta Trzeba także zauważyć, że wielu ludzi wysiedlonych ze swoich domostw na mocy edykty cesarskiego musiało przenieść się do obozów. Z kolei Rzymscy żołnierze stacjonujący lata w obozie zakładali rodziny, co także wpływało na przekształcanie się obozu wojskowego w osadę obronną, a potem miasto.

Nowopowstałe miasta, otoczone murami, miały formę prostokątu lub kwadratu ( jak i obozy) i posiadały dwie główne ulice przecinające miasto na ćwiartki: Cardo (północ-południe) i Decumanus (wschód-zachód).

Do tych ulic dochodziło wiele innych, mniejszych dróg ustawionych pod kątem prostopadłym.
Punktem centralnym każdego miasta na skrzyżowaniu ulic Cardo i Decumanus było forum, wokół którego budowano świątynie, kurię, i bazyliki. Sama bliskość legionów gwarantowało bezpieczeństwo i stymulowało rozwój miast, które stały się w następnych epokach ważnymi metropoliami Europy.

A teraz troszkę zdjęć przedstawiających pozostałości po pierwszych obozach:

Fora cesarskie

          Dziś zapraszam na kontynuację poprzedniego posta o Forum Romanum. Teraz przedstawię Fora cesarskie w pigułce.

Fora Cesarskie

Był to kompleks placów miejskich wraz z zabudową reprezentacyjną, wzniesiony w  I wieku p.n.e. i I n.e. w okresie cesarstwa. Powstał tuż przy Forum Romanum.

Całość składała się z:

• Forum Trajana (113 n.e.) – największe ze wszystkich
• Forum Augusta (2 p.n.e.) ( zaraz obok Trajana)
• Forum Nerwy (97 n.e.) ( obok Augusta - ten wąski)
• Forum Wespazjana (73 n.e.) zwane także Forum Pokoju (Forum Pacis) 
• Forum Cezara (54 p.n.e.) ( Forum Iulnium - na dole) 

Fora wznoszone były na cześć kolejnych cesarzy (Augusa, Wespazjana, Domicjana, Nerwę i Trajana), a pełniły one różnorodne funkcje m.in.: kultu, handlu, rozrywki wypoczynku.
Pośrodku każdego z forum wznosiła się świątynia poświęcona bóstwu, które panujący czcił szczególnie. Kolumnada dookoła każdej ze nich udzielała ludziom cienia oraz osłony przed niepogodą. W oficynach (boczna lub tylna część budynku) urządzano sale odczytowe, czytelnie publiczne, biblioteki lub pomieszczenia dla rozmaitych urzędów. Forum Trajana zawierało dodatkowo halę targową.

Budowę forów zapoczątkował Juliusz Cezar. Nie tylko by rozsławić swoje imię i narzucić obywatelom królewską władzę, ale również dlatego że Rzym zmagał się z problemem przeludnienia. Forum Romanum było już zatłoczone, coraz więcej procesów odbywało się na wolnym powietrzu, na placu publicznym, dwie bazyliki nie mogły już pomieścić gości i kupców. Toteż trzeba było opracować nowy plan urbanistyczny.

 W kształtowaniu forów nie zwracano uwagi na zachowanie spójności architektonicznej i urbanistycznej, bardziej skupiono się na efekcie wizualnym i dekoracjach. Każdy z placów kształtowany był osobno, miały własną oś symetrii i dominantę, a kolejne, nowe obiekty powstawały przez dobudowanie do istniejących już budynków. Zabudowa nie jest sytuowana ani względem stron świata, ani według jakoś zaplanowanego porządku. Ale ze względu na reprezentacyjny charakter tych budowli, dbałość o szczegóły, rzymskie fora były i nadal są obiektami podziwu. 

Forum Trajana

cudowna kolumna Trajana

Zacznę od forum największego, ale też powstałego najpóźniej. Najbardziej okazałe forum ( same naj po prostu ).

Trajan sam w sobie jest ciekawą postacią. Był on cesarzem Rzymu. Sam siebie nazywał bogiem i kazał się też w ten sposób traktować. Na swoją cześć kazał zbudować forum, ale też łuk oraz kolumnę swego imienia. To się nazywa wysokie ego ;)

Pierwsze prace nad Forum rozpoczęły się w 107 roku n.e. Polegały one na przygotowaniu właściwego terenu. Postanowiono w tym celu zburzyć niektóre kamienice czynszowe znajdujące się wokół wzgórza kwirynalskiego. Los kamienic podzieliło również znajdujące się tam Atrium Libertatis, w którym według zwyczaju dokonywano wyzwoleń niewolników. Aby móc pomieścić forum o zaplanowanych wymiarach należało jeszcze usunąć znaczną część samego wzgórza.

Plac zbudowany na założeniu osiowym: na osi głównej: brama, posąg, bazylika, dziedziniec, kolumna, świątynia; oś poprzeczna tworzyły eksedry.
Na forum wchodziło się przez monumentalną bramę – łuk tryumfalny, od strony Forum Augusta. Po każdej stronie zdobiony był trzema kolumnami, które dzieliły go na pięć części. Środkowa część stanowiła wejście. Pozostałe cztery części, mieściły nisze w których umieszczono posągi jeńców dackich. Na szczycie łuku znajdował się posąg Trajana w wozie triumfalnym, ciągnionym przez sześć koni. Posadzka forum wyłożona była marmurowymi płytami. Dwa boki pałacu tworzyły portyki z kolumnami pomiędzy którymi umieszczono posągi sławnych Rzymian. Portyki (  część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierają dach, otwarta co najmniej z jednej strony) przykryte były dachem i posiadały dwie kondygnacje. Na wyższej znajdowała się attyka ( element zdobienia dachu, w postaci ścianki osłaniającej ten dach)  poprzedzielana posągami Daków. Za nimi rozciągały się eksedry ( otwarta, półkolista nisza) o głębokości 45 m służące do dysput i wypoczynku. Po środku placu znajdował się wielki, pozłacany posąg Trajana na koniu.

Te kolumienki widoczne na zdjęciu wyżej za Kolumną Trajana, jest to pozostałość po Bazylice Ulpi. Bazylika swoją nazwę zawdzięcza rodowitemu nazwisku Trajana. Do bazyliki prowadziły trzy wejścia poprzedzone przedsionkiem. Środkowe – największe, miało trzy arkadowe bramy, a dwa pozostałe po jednej. Nawa środkowa miała wymiary 130m x 25m i otoczona była podwójną kolumnadą, dzielącą wnętrze na 5 naw. Ściany boczne zamykały dwie apsydy. Do dzisiaj zachowały się jedynie pozostałości kilku kolumn.

Forum Augusta

ruiny świątyni Marsa i Forum Augusta

Plac został zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 125 m x 90 m. Na dłuższych bokach były zbudowane portyki. Były one miejscem różnego rodzaju odczytów i deklamacji.
Lewy portyk prowadził do pomieszczenia na planie kwadratu, w którym odbywały się sądy. Oś  poprzeczna zaakcentowana była dwiema eksedrami umieszczonymi na wprost siebie, dostępnymi przez kolumnadę.


Między nimi znajdowała się świątynia Marsa Mściciela. Jej budowę ślubował cesarz August za wsparcie w pomszczeniu śmierci Juliusza Cezara. Świątynia była centralnym i najważniejszym elementem forum. Stała na wysokim podium z monumentalnymi schodami. Była to budowla w porządku korynckim z ośmioma kolumnami od frontu i po bokach. Mniej więcej po środku schodów znajdował się ołtarz. Szeroka cella ( najważniejsze pomieszczenie w świątyni) ozdobiona wzdłuż dłuższych ścian kolumnami, kończyła się apsydą (pomieszczenie w rzucie półkola). Znajdowały się tu posągi Marsa Mściciela oraz Wenus i Juliusza Cezara (cezar został po śmierci zaliczony w poczet bogów).

Od północnego wschodu forum zostało zamknięte wysokim murem oddzielającym je od Subury – dzielnicy Rzymu. Stanowił on nie tylko zamknięcie przestrzeni forum od tej niezbyt atrakcyjnej dzielnicy ale także ochronę przed częstymi w Rzymie pożarami.

Forum Nerwy

Forum Nerwy (Forum Transitorium) zaczął budować cesarz Domicjan, jednak prace zakończył cesarz Nerwa w 97 roku n.e. Znajdowało się między Forum Wespazjana a Forum Augusta.
Plac miał kształt prostokąta o wymiarach 45m x 120m. Plac ten nazywano także Forum Transitorium – Forum Przejściowe ze względu na to, że przed jego wybudowaniem przebiegała na tym terenie ulica łącząca Forum Romanum z dzielnicą Rzymu – Suburą.

Cesarz Domicjan poświęcił świątynie Minerwie – bogini wojny i rzemiosł. Świątynia została wybudowana w porządku korynckim i założeniu heksastylowym (budowla miała sześć kolumn ustawionych od strony frontu). Usytuowana była na wysokim podium po wschodniej stronie placu.

Z racji braku miejsca na portyki kolumnowe, boki forum otoczone były ustawionymi blisko ściany niskimi kolumnami, zwieńczonymi belkowaniem (pozorny portyk). Krótsze boki forum miały formę łuku. Był to zabieg mający na celu poszerzenie wizualne wąskiego placu.
Pozostałości kolumn z niewielkim fragmentem fryzu przetrwały do czasów dzisiejszych.

Forum Wespezjana ( Forum Pacis)

Forum Pacis, czyli „plac pokoju”. Nazwę tą zawdzięcza Świątyni Pokoju usytuowanej w centrum placu. Forum zostało zbudowane przez cesarza Wespazjana w latach 71-75 n.e. w podzięce za zwycięstwo cesarza w powstaniu żydowskim.

Usytuowane było równolegle do Forum Cezara i prostopadle do Forum Augusta.
Na południu placu, na wprost wejścia, znajdowała się cella  świątyni, z której jednak niewiele zachowało się do dzisiejszych czasów. Fasadę zdobiły cztery kolumny a w tylnej ścianie wybudowano niszę na posąg.
Przed świątynią stał ołtarz, a na całym placu znaleziono ślady prostokątnych pawilonów, w których prawdopodobnie wystawiano dzieła sztuki.

Forum Cezara

Forum Cezara (Forum Iulnium) było pierwszym z forów cesarskich. Prace na dnim rozpoczęto w 51 p.n.e (pierwsze trzy lata Cezar skupował grunt pod budowę placu).

Otoczone było portykiem z podwójną kolumnadą. Poza portykiem od strony południowo-zachodniej wybudowano pomieszczenia służące za tawerny i sklepy. Tam też znajdowało się wejście na plac.
Przy ścianie jednego z krótszych boków znajdowała się świątynia Wenus Rodzicielki (Wenus Genetrix). Cezar ślubował wzniesienie tej świątyni po zwycięskiej bitwie pod Farsalos w 48 p.n.e., w której pokonał Pompejusza.
Świątynia stała na wysokim podium. Otoczona była kolumnadą bo obu bokach i od frontu. Portyk świątyni ozdobiony był malowidłami Timomachosa z Bizancjum. Wewnątrz znajdował się posąg bogini Wenus – patronki rzymskiego rodu Juliuszy. Obok Cezar rozkazał ustawić pomnik Kleopatry VII, która właśnie urodziła mu syna. Do dzisiejszych czasów ze świątyni pozostały trzy kolumny, fragment belkowania oraz fryz.
Przed świątynią wystawiono pomnik Cezara. Nieopodal znajdowała się także fontanna ozdobiona figurkami nimf wodnych (Appiady).
Cezar nie dożył wykończenia placu w całości, dzieła tego dopełnił cesarz August.
Forum oraz świątynia zostały porządnie odnowione za rządów cesarza Trajana.

***fora cesarskie***

Forum Romanum

Forum Romanum

Dziś zapraszam Was na wycieczkę do Starożytnego Rzymu. Do centrum życia, czyli na rynek rzymski. Forum Romanum.

Forum Romanum, inna nazwa to Forum Magnum – najstarszy plac miejski w Rzymie, otoczony sześcioma z siedmiu wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem, Wiminałem i Kwirynałem.

Był to najstarszy plac w Rzymie,  który stanowiło centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki. Jego blask przyćmiła dopiero budowa Forum Augusta i całego kompleksu forów cesarskich.

Zaraz obok Forum miało miejsce Koloseum ( ale o tym przy innej okazji).

Rozrastał się on stopniowo, co było skutkiem nieregularnych układów budynków znajdującym się na placu.

Forum Romanum to ośrodek życia publicznego Rzymu przez długie lata, od czasów królów, przez republikę, aż po cesarstwo. Pierwotnie był to teren bardzo bagnisty i niegościnny, dlatego najwcześniejsze osady znajdowały się na wzgórzach, a dolina  była miejscem pochówków.

Głównymi elementami są :

• Świątynie (Zgody, Wespazjana, Saturna, Kastora i Polluksa, Boskiego Juliusza, Antonina i Faustyny, Westy, Boskiego Romulusa, Wenus i Romy)
• Bazyliki (Aemilia, Julia, Maksencjusza i Konstantyna)
• Łuki triumfalne (Sewera, Augusta, Tytusa)
• Kolumna Foksa
• Dom Westalek
• Tabularium
• Comitium
• Rostra
• Portyk
• Regia
• Kuria

Rekonstrukcja

Są to 3 budynki postawione blisko siebie:                          

1. Świątynia Zgody ( Świątynia Konkordii). Została postawiona przez Marka Furiusza Kamillusa w 367 p.n.e. na zachodnim boku Forum Romanum. Budowla miała upamiętniać porozumienie zawarte pomiędzy rzymskimi patrycjuszamii a plebejuszami. Tu najczęsciej zbierał się senat aż do końca republiki rzymskiej. 

Świątynia Wespazjana. Wybudowana w 81 roku, na cześć zmarłego w 79 roku cesarza Wespazjana, który został ubóstwiony uchwałą Senatu. Mieści się w zachodniej części Forum Romanum.

Porticus Deorum Consentium. Portyk na planie konta rozwartego z kolumnami korynckimi (Iw. n.e.), znajdujący się między Świątynią Saturna i Świątynia Zgody. Stało w nim 12 posągów głównych bogów rzymskich (6 bogów, 6 bogiń).





2. Tabularium. Jest to archiwum państwowe, archiwum wojskowe, świątynne, miejskie itp. Powstało w I w. p. n. e.

3. Lapis Niger ( czarny kamień). Powstały ok. 570 r. p.n e. monumentalny kompleks, który na przestrzeni wieków pozostał nietknięty. Są to pozostałości świątyni, zawierającej mały ołtarzyk z panelami z tufu ( rodzaj skały wulkanicznej ) i fragment kolumny pełniącej pewnie funkcję cokołu dla posągu oraz cippus (kamienna tablica) zawierający datowanie na VI w. p. n. e.  z inskrypcją w archaicznej łacinie z klątwą wymierzoną w tego, kto pogwałci to święte miejsce. Prócz inskrypcji wagę miejsca podnoszą fontanny, które łączą go bezpośrednio z grobowcem Romulusa.

4. Łuk Sewera. Wzniesiony w 203r. p.n.e. ku czci Septymiusza Sewera i jego dwóch synów. Posiada trzy arkady: środkowa większa nad drogą, dwie mniejsze nad traktami dla pieszych. Zdobią go reliefy znajdujące się między czterema kolumnami na każdej fasadzie. Przedstawiają one sceny z cesarskich kampanii przeciwko Partom. Gdy spojrzymy na plan, zobaczymy, że łuk stoi przed świątynią Zgody. Za nią Tabularium.

5. Kuria Julia. Budynek został podobno wybudowany w innym miejscu jeszcze za czasów króla Tulliusza Hostyliusza (Curia Hostillia). Przebudowana a zarazem przeniesiona przez Juliusza Cezara.Stąd nazwa Julia, pochodząca od fundatora. Podczas przebudowy forum, oraz po pożarze 283 r. przeszła kilka zmian, po czym wyglądała jak obecnie widać na zdjęciu. Odbudowa po pożarze, została przeprowadzona najprawdopodobniej według planów spalonego budynku. W średniowieczu (w VII w.) budynek został zamieniony na kościół Saint Adriano, a początkowo świątynie zdobił portyk.

6. Rostra. Mównica wzniesiona na Forum. Przesunięta w nieco inne miejsce przez Cezara podczas przebudowy Forum. Budowla została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 29 na 30 na 5 m. Wejście znajdowało się po stronie zachodniej. Z budowli zachowały się tylko fragmenty podstawy, choć znane są jej rekonstrukcje.

7. Świątynia Saturna. Świątynia prawdopodobnie istniała już w czasach królewskich i została otwarta w czasach republikańskich. Częściowo zachowana fasada zawiera 8 kolumn w stylu jońskim. Począwszy od 42 r. p.n.e. została poddana gruntownej przebudowie z inicjatywy Munantiusa Plancusa. Zyskała wtedy obszerny ryzalit ( część budowli wysunięta sprzed lica budynku) i podium ( podwyższenie, w razie, by ktoś nie wiedział :), który pierwotnie miał mieścić skarbiec. Robi wrażenie :) Moje ulubione ujęcie z całego forum.

Kult Saturna. Jeden z najstarszych kultów italskich, utożsamiany z greckim Kronosem. Jego atrybutem jest sierp. Jego święto  to 17 grudnia, z tej okazji niewolnicy chodzili wolni, a wśród rodziny i przyjaciół wymieniano prezenty.

8. Kolumna Fokasa. Środkową część Forum wypełniało wiele różnych poników, które w różnym okresie postawały i często były wymieniane lub burzone. Tzw. Kolumna Fokasa jest ostatnim elementem zamieszczonym na Forum. Została wzniesiona naprzeciwko Rostry na Forum Romanum ku czci bizantyjskiego cesarza Fokasa w 608 r. Kolumna w porządku korynckim o wysokości  ok. 14m. Na szczycie kolumny przez krótki czas stał posąg Fokasa. Sama kolumna wcześniej wykorzystywana była jako postument, na którym spoczywał posąg cesarza Dioklecjana. Poświęcona mu inskrypcja została skuta i zastąpiona nową, ku czci Fokasa. Nowa inskrypcja zachowała się do dzisiaj: ze względu na to, iż poziom gruntu od początków VII w. nieustannie się podnosił, inskrypcja ta znajdowała się poniżej poziomu ziemi. 

9. Bazylika Emiliusza (Basilica Aemilia). Powstała w II wieku p. n.e. n na miejscu wcześniejszej budowli. Stanowi jedyny zachowany przykład bazyliki okresu republikańskiego. Do bazyliki prowadziły trzy wejścia od strony południowej. Z powodu późniejszej przebudowy bazylika posiada trzy nawy boczne, ale początkowo miała tylko dwie. Bazylika Emiliusza pełniła oczywiście funkcję handlową, znajdowały się tam sklepy (tabernae), kantory czy banki.

10. Bazylika Julia (Basilica Iulia). Budowa została rozpoczęta za czasów Cezara w 54r. p.n.e. ( Znowu nazwa fundatora) Zajeła ona miejsce dawnej bazyliki Semporniusza wybudowanej przez Tyberiusza Semproniusza w 169 r. p.n.e. , który swoją wzniósł również na miejscu jeszcze starszej. Nowa bazylika była największa. Nie można dokładnie zorientować się co do jej rozmiarów, bo pozostały tylko podium. Duża, pięcionawowa bazylika otoczona była dwoma rzędami kolumn. Zewnętrzne dźwigały dwa rzędy kolumn, a nawa główna sięgała trzech pięter. Przestrzeń wewnątrz podzielono drewnianymi przegrodami. Miały tam miejsce sądy cywilne, zajmujące się szczególnie sprawami spadkowymi. Na zewnętrznych schodach siadywali próżniacy grywający w tabulae lusoriae (gra podobna do współczesnych warcabów) na wyrytych na schodach planszach. Za bazyliką po jej dłuższej stronie znajdowało się też kilka tabernae (sklepów).

11. Świątynia Kastora i Polluksa. Trzy kolumny w stylu korynckim wyznaczają miejsce, gdzie dawniej znajdowała się świątynia Diaskurów (dzieci Zeusa)- Kastora i Polluksa. Świątynia zbudowana na Forum Romanum w podziękowaniu za zwycięstwo w bitwie nad jeziorem Regillus dla rzymskich bóstw Kastora i Polluksa.  Świątynia powstała w roku 484 p.n.e. W roku 117 p.n.e. została rozbudowana. Tyberiusz odbudował świątynię po pożarze. Dzisiejsze pozostałości pochodzą właśnie z jego czasów z wyjątkiem podium zbudowanego za czasów Metellusa. W czasach republiki świątynia pełniła funkcję miejsca spotkań senatu rzymskiego. W czasie cesarstwa rzymskiego mieściło biuro wag i miar oraz odgrywało rolę skarbca, a kantory bankowców zajmowały puste przestrzenie wydrążone w podium.

12. Świątynia Boskiego Juliusza. Po zamordowaniu Juliusz Cezara w 44r. p.n.e. odbył się pogrzeb, a ciało Cezara zostało spopielone najprawdopodobniej na okrągłym ołtarzu, który znajdował się wówczas przed Regią. Po tym jak sam Cezar został przez Senat podniesiony do rangi świętego powstała w tym miejscu świątynia poświęcona samemu boskiemu Juliuszowi (uwielbiam tą nazwę). Do dziś pozostała jedynie baza jednej kolumny. Na podium, w którym z przodu znajdowała się półokrągła wnęka pomieszczenie, w którym znajdował się  okrągły ołtarz, prowadziły z dwóch stron schody.  Sześć kolumn korynckich (najprawdopodobniej), poprzedzało cellę (najważniejsze miejsce w świątyni, gdzie znajdował się posąg bóstwa). We wnętrzu stał posąg Cezara udekorowany gwiazdą - najprawdopodobniej jest symbolem komety, która przeleciała z okazji pierwszych igrzysk dedykowanych cezarowi.  Przed podium stała trybuna dekorowana dziobami okrętów, zdobyczami z bitwy pod Akcjum, które zostały zdobyte przez Kleopatrę i Antoniusza.  

13. Łuk Augusta. Najstarszy łuk na Forum Romanum, wzniesiony w 29 roku p.n.e., ku czci Oktawiana, po jego zwycięstwie nad Markiem Antoniuszem pod Akcjum i podbiciu Egiptu.

Dalej przenosimy się w stronę północno-zachodnią Forum.

14. Świątynia Antonina i Faustyny. Wzniesiona przez cesarza Antoniusa Piusa w 141r. Bardzo dobrze zachowana ze względu na zaadaptowanie jej na dzisiejszy kościół San Lorenzo in Marida. Inskypcja, którą do dziś można odczytać zawiera informacje o dedykacji dla żony cesarza- Faustyny. Imię Antoniusa dodano po jego śmierci.

15. Regia. Jeden z najstarszych budynków na forum, wielokrotnie przesuwany i przebudowywany. Swój finalny stan zawdzięcza przebudowie z 36r. p.n.e. Swoje początki ma jeszcze w VII w. p.n.e. kiedy to była siedzibą królów, później w okresie republiki była siedziba Pontifexa Maximusa, aby zniknąć z Forum Romanum podczas budowy Świątyni Cezara. Mieściła się tam Świątynia Marsa z okrągłym ołtarzem, gdzie miała być przechowywana tarcza boga, która miała spaść z Nieba wraz z 11 replikami, co miało zabezpieczyć ją przed kradzieżą.

16. Świątynia Westy. Świątynia na planie koła z marmurowym podium, otoczona rzędem kolumn korynckich, półokrągły- stożkowaty dach zwieńczony otworem, przez który wydobywał się dym z ogniska podsycanego bez przerwy przez 6 westalek. Jest to wspólne ognisko domowe wszystkich obywateli, symbol jedności społeczeństwa. Zachowane do dziś ruiny to ślady po przebudowie z 191r. n.e. zainicjowanej przez żonę Septymiusza Sewera (Julia Domna).

17. Dom Westalek. Bezpośrednio przyległy do Świątyni Westy Atrium Vestae, pierwotnie był skromny, rozbudowano go, przy odbudowie po pożarze za panowania Nerona, włączając do niego pontifex maximus (miejsce dla przełożonego kolegium kapłańskiego). W centrum znajduje się dziedziniec ozdobiony posągami i otoczony portykami , na który wychodziły pomieszczenia z różnych kondygnacji. Na parterze po stronie zachodniej i wschodniej było tryklinium (jadalnia) i tablinum (przechowywano tam archiwa domowe i kosztowności). Po stronie południowej- łaźnie z systemem ogrzewania wykorzystanym również w innych pomieszczeniach. Na pierwszym piętrze- pokoje kapłanek, a na drugim- pokoje służby.

18. Świątynia Boskiego Romulusa. Okrągła świątynia pierwotnie poświęcona Jowiszowi, w 309r. Maksencjusz dedykował ją swemu zmarłemu w 309 r. synowi Romulusowi. Świątynia jest w bardzo dobrym stanie, ponieważ utworzono z niej westybul kościoła św. Kosmy i Damiana. Na szczególną uwagę zasługuje brązowy portal, będący częścią oryginalnego wystroju świątyni.

19. Bazylika Maksencjusza i Konstantyna. Maksencjusz rozpoczął budowę bazyliki sądowej (zakończona prze Konstantyna). Bazylika sądowa mieściła prefekturę, która od tego okresu stała się organem zawiadującym całą administracją miejską. Nie dziwią więc rozmiary budowli, która miała obszerną nawę środkową z absydą (pomieszczenie w rzucie półkola) od strony zachodniej, przykrytą sklepieniem krzyżowym, wspartym na ośmiu kolumnach wysokości prawie 15m. Dwie nawy boczne przykryte były sklepieniem kolebkowym, pokrytym kasetonami. Wejście pierwotnie od strony wschodniej poprzedzone westybulem (reprezentacyjny przedsionek) tworzyło oś wschód- zachód. Co zmieniło się za czasów Konstantyna, kiedy to dodano wejście od strony Via Sacra, tworząc portyk czterokolumnowy i dobudowując jeszcze jedną absydę. Wnętrze było bardzo okazałe, dzięki dekoracjom marmurowym na podłodze i ścianach, prócz tego znajdował się tak ogromny posąg Maksencjusza, którego fragmęnty przechowywane są na Wzgórzu Kapitolińskim (okazała głowa i stopa o długości 2m).

20. Świątynia Wenus i Rom.  Na wzgórzu Velia, na tyłach Forum powstała największa świątynia starożytnego Rzymu, o wielkości  100 na 145 m. W celu uzyskania przestrzeni  usunięto posąg Nerona. Świątynię zaprojektował sam cesarz Hadrian w 135 r. Została poświęcona Wenus i mitycznej bohaterce, od której imię wzięło miasto - Romie. Dwie przeciwległe celle (najważniejsze pomieszczenie w starożytnej świątyni) były dokładnie symetryczne, a ich ściany przylegały do siebie. Główne wejście znajdowało się od strony zachodniej, gdzie wychodziła cella poświęcona Romie. Od północy i południa przestrzeń świętom wyznaczały portyki z dwoma rzędami kolumn i propylejami (budynek bramy na planie prostokąta) pośrodku. Świątynia stała na podium, na które prowadziły schody w stylu greckim, charakterystyczne dla czasów Hadriana. Celle były otoczone rzędem kolumn. 

21. Łuk Tytusa. Łuk stoi w zagłębieniu między Velią i Palatynem, zachował się w doskonałym stanie . Jednoprzelotowy łuk triumfalny został wzniesiony przez Domicjana ku czci jego brata Tytusa, który w 81r. n.e. został ubóstwiony. W zaskakujący sposób pokazano tu dynamizm akcji, np. scena na sklepieniu łuku przedstawiająca apoteozę Tytusa, którego orzeł unosi do nieba, gdzie wspaniale prezentują się perspektywa z dołu.

Nowe funkcje Forum wynikające z rozbudowy imperium sprawiły, że powierzchnia Forum przestawała być wystarczająca. W wyniku rozbudowy Forum rozpoczętej przez Juliusza Cezara w sąsiedztwie wyłonił się ciąg tzw. Forów Cesarskich, które są najciekawszym odzwierciedleniem pychy cesarzy. Kompleks tych Forów zbudowany w sąsiedztwie Forum Romanum, który stał się ośrodkiem życia publicznego Rzymu. Forum Romanum w późniejszym czasie zapełniało się jedynie przy okazji triumfu militarnego i odwiedzali je ci, którzy chcieli udać się do którejś ze świątyń.

Ale o tym już w następnym poście ;)