Castra Romanum

Cześć !

Dziś trochę informacji o Castra Romanum, czyli o obozach rzymskich. Które jak możecie się domyślać miały wielki wpływ na powstawanie pierwszych miast, gdyż później jako takie same stawały się miastami.

Budowa : 

Obóz rzymski charakteryzował się doskonałym wykonaniem. Budowany był z drewna, a siłą roboczą byli legioniści. Należy przy tym zauważyć, że Rzymianie tak jak już nam wiadomo charakteryzowali się doskonałym kunsztem budowniczym. Jednak obóz rzymski tworzony na potrzeby militarne, nie był budowany przez zawodowych inżynierów czy budowniczych.

Najczęściej wybieranym miejscem na powstawanie obozu były wzniesienia, ze względów obronnych i widokowych. Teren był oczyszczany i wyrównywany. Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek i rzędy namiotów obozu według szablonu niezmiennego od wieków. Z wydobytej w ten sposób ziemi budowano wał przy fosie. Obóz był przeważnie kwadratowy lub prostokątny. Jako ciekawostkę można podać, że Średni czas wzniesienia obozu rzymskiego wynosił według przekazów starożytnych od 4 do 5 godzin. W dogodnych warunkach obóz mógł być jednak wzniesiony nawet w 3 godziny.

Obozy zazwyczaj rozbijano w nocy, a sama budowa popołudniami. Po ciągłym marszu legioniści zatrzymywali się w dogodnym miejscu na obóz i dzielili na grupy:

I. Przynoszenie drewna i materiału budulcowego
II. Budowa
III. Składowanie materiału i zanoszenie na miejsce budowy
IV. Patrolowanie i ochranianie miejsca prac

Typy obozów :

Castra aestiva – obóz marszowy, zakładany na czas każdego noclegu w czasie kampanii letniej, otoczony rowem, wałem ziemnym oraz palisadą budowaną z drewnianych, zaostrzonych z obu końców pali, przynoszonych przez legionistów z poprzedniego obozu jako część ekwipunku, zwanych pilum muralis. Wszystkie konstrukcje były palone lub rozbierane w momencie opuszczania obozu przez legionistów.

Castra navalia – obóz budowany nad brzegiem dla osłony okrętów wyciągniętych na ląd.

Castra hiberna – Obóz, będący siedzibą legionistów w czasie zimy, otoczony drewnianymi i ziemnymi konstrukcjami obronnymi, posiadał bramy oraz wieże strażnicze. Namioty zabezpieczano przed zimnem i opadami skórą oraz słomą lub zastępowano drewnianymi barakami.

Castra stativa – stały obóz zakładany w miejscach strategicznych, silnie obwarowane, z murowanymi konstrukcjami obronnymi. W zależności od wielkości posiadały urządzenia typowe dla miast; valetudinarium (wczesne szpitale) lub lazarety (szpitale wojskowe), magazyny, stajnie, sklepy, a nawet termy.

Często odchodzono od prostokątnej formy, szczególnie w późnym antyku, kiedy do zwiększenia obronności wykorzystywano każdą wyniosłość. Duży nacisk kładziono na dokładne wymierzenie przestrzeni obozu, która musiała uwzględnić ukształtowanie terenu, zaopatrzenie w wodę oraz liczbę legionistów mających tam stacjonować. Wyznaczanie planów wszelkiego rodzaju obiektów rozpoczynano od ustalenia środka i kierunków, w jakich był zorientowany obóz. Obozy stałe były podstawą do powstawania późniejszych miast.

Powstawanie obozów :

Jako początek budowy rozpoczynany był jak dobrze wiemy od elementów obronnych. Ścięte wcześniej drzewa wykorzystywane były na bramy i wieże strażnicze. Przestrzeń 60 metrów pomiędzy wałami obronnymi tzw. agger, a pierwszymi rzędami namiotów wypełniona była przez bydło, łupy i jeńców. Był to intervallum. Przestrzeń ta chroniła skórzane i półcienne namioty,oraz drewnianą zabudowę przed strzałami wroga i próbą podpalenia obozu podczas oblężenia. A zatem najpierw usypywano wał (agger) i budowano palisadę (vallum), które wraz z powstałym obok nich wykopem (fossa) otaczały cały obóz. Pomiędzy wałem obozowym a namiotami żołnierzy pozostawiano intervallum.

Wysokość ściany obozu wynosiła zazwyczaj dwie trzecie szerokości rowu, szerokość była podobna. Zbocze i ścianę okalające obóz wieńczyła zawsze palisada (vallum).

Wraz z budową umocnień i barier obronnych, równocześnie wznoszono główną kwaterę dowódcy armii (pretorium), a potem kwatery jego zastępców, z szefem sztabu włącznie.  Kolejne były warsztaty naprawcze, grodzono teren kwatermistrza i wytyczano obozowy plac lub forum w centrum (locus gromae). Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz wspomniane namioty dowódcy i oficerów. 

Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek. Każda kohorta miała swoją własną ulicę. W obozie rzymskim wyróżniano dwie główne ulice: Via Principalis i Via Pretoria, krzyżujące się pod kątem prostym. Na ich końcach znajdowały się bramy. Było ich w sumie cztery.

Plan obozu w pigułce :

1 - forum 

2 - Via Praetoria 

3 - Via Principalis 

4 - Porta Principalis Dextra 

5 - Porta Praetoria (Brama Głowna) 

6 - Porta Principalis Sinistra 

7 - Porta Decumana (Brama Tylna)

Początki miast:

Obozy usytuowane były w okresie cesarstwa na limes. Dopiero z czasem zaczęły się przekształcać w miasta. Spowodowane to było przede wszystkim przenoszeniem się wystraszonych mieszkańców przygranicznych wiosek do obozów, które z czasem stawały się tętniącymi życiem osadami. Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przeradzały się stopniowo w miasta Trzeba także zauważyć, że wielu ludzi wysiedlonych ze swoich domostw na mocy edykty cesarskiego musiało przenieść się do obozów. Z kolei Rzymscy żołnierze stacjonujący lata w obozie zakładali rodziny, co także wpływało na przekształcanie się obozu wojskowego w osadę obronną, a potem miasto.

Nowopowstałe miasta, otoczone murami, miały formę prostokątu lub kwadratu ( jak i obozy) i posiadały dwie główne ulice przecinające miasto na ćwiartki: Cardo (północ-południe) i Decumanus (wschód-zachód).

Do tych ulic dochodziło wiele innych, mniejszych dróg ustawionych pod kątem prostopadłym.
Punktem centralnym każdego miasta na skrzyżowaniu ulic Cardo i Decumanus było forum, wokół którego budowano świątynie, kurię, i bazyliki. Sama bliskość legionów gwarantowało bezpieczeństwo i stymulowało rozwój miast, które stały się w następnych epokach ważnymi metropoliami Europy.

A teraz troszkę zdjęć przedstawiających pozostałości po pierwszych obozach: