Castra Romanum

Cześć !

Dziś trochę informacji o Castra Romanum, czyli o obozach rzymskich. Które jak możecie się domyślać miały wielki wpływ na powstawanie pierwszych miast, gdyż później jako takie same stawały się miastami.

Budowa : 

Obóz rzymski charakteryzował się doskonałym wykonaniem. Budowany był z drewna, a siłą roboczą byli legioniści. Należy przy tym zauważyć, że Rzymianie tak jak już nam wiadomo charakteryzowali się doskonałym kunsztem budowniczym. Jednak obóz rzymski tworzony na potrzeby militarne, nie był budowany przez zawodowych inżynierów czy budowniczych.

Najczęściej wybieranym miejscem na powstawanie obozu były wzniesienia, ze względów obronnych i widokowych. Teren był oczyszczany i wyrównywany. Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek i rzędy namiotów obozu według szablonu niezmiennego od wieków. Z wydobytej w ten sposób ziemi budowano wał przy fosie. Obóz był przeważnie kwadratowy lub prostokątny. Jako ciekawostkę można podać, że Średni czas wzniesienia obozu rzymskiego wynosił według przekazów starożytnych od 4 do 5 godzin. W dogodnych warunkach obóz mógł być jednak wzniesiony nawet w 3 godziny.

Obozy zazwyczaj rozbijano w nocy, a sama budowa popołudniami. Po ciągłym marszu legioniści zatrzymywali się w dogodnym miejscu na obóz i dzielili na grupy:

I. Przynoszenie drewna i materiału budulcowego
II. Budowa
III. Składowanie materiału i zanoszenie na miejsce budowy
IV. Patrolowanie i ochranianie miejsca prac

Typy obozów :

Castra aestiva – obóz marszowy, zakładany na czas każdego noclegu w czasie kampanii letniej, otoczony rowem, wałem ziemnym oraz palisadą budowaną z drewnianych, zaostrzonych z obu końców pali, przynoszonych przez legionistów z poprzedniego obozu jako część ekwipunku, zwanych pilum muralis. Wszystkie konstrukcje były palone lub rozbierane w momencie opuszczania obozu przez legionistów.

Castra navalia – obóz budowany nad brzegiem dla osłony okrętów wyciągniętych na ląd.

Castra hiberna – Obóz, będący siedzibą legionistów w czasie zimy, otoczony drewnianymi i ziemnymi konstrukcjami obronnymi, posiadał bramy oraz wieże strażnicze. Namioty zabezpieczano przed zimnem i opadami skórą oraz słomą lub zastępowano drewnianymi barakami.

Castra stativa – stały obóz zakładany w miejscach strategicznych, silnie obwarowane, z murowanymi konstrukcjami obronnymi. W zależności od wielkości posiadały urządzenia typowe dla miast; valetudinarium (wczesne szpitale) lub lazarety (szpitale wojskowe), magazyny, stajnie, sklepy, a nawet termy.

Często odchodzono od prostokątnej formy, szczególnie w późnym antyku, kiedy do zwiększenia obronności wykorzystywano każdą wyniosłość. Duży nacisk kładziono na dokładne wymierzenie przestrzeni obozu, która musiała uwzględnić ukształtowanie terenu, zaopatrzenie w wodę oraz liczbę legionistów mających tam stacjonować. Wyznaczanie planów wszelkiego rodzaju obiektów rozpoczynano od ustalenia środka i kierunków, w jakich był zorientowany obóz. Obozy stałe były podstawą do powstawania późniejszych miast.

Powstawanie obozów :

Jako początek budowy rozpoczynany był jak dobrze wiemy od elementów obronnych. Ścięte wcześniej drzewa wykorzystywane były na bramy i wieże strażnicze. Przestrzeń 60 metrów pomiędzy wałami obronnymi tzw. agger, a pierwszymi rzędami namiotów wypełniona była przez bydło, łupy i jeńców. Był to intervallum. Przestrzeń ta chroniła skórzane i półcienne namioty,oraz drewnianą zabudowę przed strzałami wroga i próbą podpalenia obozu podczas oblężenia. A zatem najpierw usypywano wał (agger) i budowano palisadę (vallum), które wraz z powstałym obok nich wykopem (fossa) otaczały cały obóz. Pomiędzy wałem obozowym a namiotami żołnierzy pozostawiano intervallum.

Wysokość ściany obozu wynosiła zazwyczaj dwie trzecie szerokości rowu, szerokość była podobna. Zbocze i ścianę okalające obóz wieńczyła zawsze palisada (vallum).

Wraz z budową umocnień i barier obronnych, równocześnie wznoszono główną kwaterę dowódcy armii (pretorium), a potem kwatery jego zastępców, z szefem sztabu włącznie.  Kolejne były warsztaty naprawcze, grodzono teren kwatermistrza i wytyczano obozowy plac lub forum w centrum (locus gromae). Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz wspomniane namioty dowódcy i oficerów. 

Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek. Każda kohorta miała swoją własną ulicę. W obozie rzymskim wyróżniano dwie główne ulice: Via Principalis i Via Pretoria, krzyżujące się pod kątem prostym. Na ich końcach znajdowały się bramy. Było ich w sumie cztery.

Plan obozu w pigułce :

1 - forum 

2 - Via Praetoria 

3 - Via Principalis 

4 - Porta Principalis Dextra 

5 - Porta Praetoria (Brama Głowna) 

6 - Porta Principalis Sinistra 

7 - Porta Decumana (Brama Tylna)

Początki miast:

Obozy usytuowane były w okresie cesarstwa na limes. Dopiero z czasem zaczęły się przekształcać w miasta. Spowodowane to było przede wszystkim przenoszeniem się wystraszonych mieszkańców przygranicznych wiosek do obozów, które z czasem stawały się tętniącymi życiem osadami. Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przeradzały się stopniowo w miasta Trzeba także zauważyć, że wielu ludzi wysiedlonych ze swoich domostw na mocy edykty cesarskiego musiało przenieść się do obozów. Z kolei Rzymscy żołnierze stacjonujący lata w obozie zakładali rodziny, co także wpływało na przekształcanie się obozu wojskowego w osadę obronną, a potem miasto.

Nowopowstałe miasta, otoczone murami, miały formę prostokątu lub kwadratu ( jak i obozy) i posiadały dwie główne ulice przecinające miasto na ćwiartki: Cardo (północ-południe) i Decumanus (wschód-zachód).

Do tych ulic dochodziło wiele innych, mniejszych dróg ustawionych pod kątem prostopadłym.
Punktem centralnym każdego miasta na skrzyżowaniu ulic Cardo i Decumanus było forum, wokół którego budowano świątynie, kurię, i bazyliki. Sama bliskość legionów gwarantowało bezpieczeństwo i stymulowało rozwój miast, które stały się w następnych epokach ważnymi metropoliami Europy.

A teraz troszkę zdjęć przedstawiających pozostałości po pierwszych obozach:

Fora cesarskie

          Dziś zapraszam na kontynuację poprzedniego posta o Forum Romanum. Teraz przedstawię Fora cesarskie w pigułce.

Fora Cesarskie

Był to kompleks placów miejskich wraz z zabudową reprezentacyjną, wzniesiony w  I wieku p.n.e. i I n.e. w okresie cesarstwa. Powstał tuż przy Forum Romanum.

Całość składała się z:

• Forum Trajana (113 n.e.) – największe ze wszystkich
• Forum Augusta (2 p.n.e.) ( zaraz obok Trajana)
• Forum Nerwy (97 n.e.) ( obok Augusta - ten wąski)
• Forum Wespazjana (73 n.e.) zwane także Forum Pokoju (Forum Pacis) 
• Forum Cezara (54 p.n.e.) ( Forum Iulnium - na dole) 

Fora wznoszone były na cześć kolejnych cesarzy (Augusa, Wespazjana, Domicjana, Nerwę i Trajana), a pełniły one różnorodne funkcje m.in.: kultu, handlu, rozrywki wypoczynku.
Pośrodku każdego z forum wznosiła się świątynia poświęcona bóstwu, które panujący czcił szczególnie. Kolumnada dookoła każdej ze nich udzielała ludziom cienia oraz osłony przed niepogodą. W oficynach (boczna lub tylna część budynku) urządzano sale odczytowe, czytelnie publiczne, biblioteki lub pomieszczenia dla rozmaitych urzędów. Forum Trajana zawierało dodatkowo halę targową.

Budowę forów zapoczątkował Juliusz Cezar. Nie tylko by rozsławić swoje imię i narzucić obywatelom królewską władzę, ale również dlatego że Rzym zmagał się z problemem przeludnienia. Forum Romanum było już zatłoczone, coraz więcej procesów odbywało się na wolnym powietrzu, na placu publicznym, dwie bazyliki nie mogły już pomieścić gości i kupców. Toteż trzeba było opracować nowy plan urbanistyczny.

 W kształtowaniu forów nie zwracano uwagi na zachowanie spójności architektonicznej i urbanistycznej, bardziej skupiono się na efekcie wizualnym i dekoracjach. Każdy z placów kształtowany był osobno, miały własną oś symetrii i dominantę, a kolejne, nowe obiekty powstawały przez dobudowanie do istniejących już budynków. Zabudowa nie jest sytuowana ani względem stron świata, ani według jakoś zaplanowanego porządku. Ale ze względu na reprezentacyjny charakter tych budowli, dbałość o szczegóły, rzymskie fora były i nadal są obiektami podziwu. 

Forum Trajana

cudowna kolumna Trajana

Zacznę od forum największego, ale też powstałego najpóźniej. Najbardziej okazałe forum ( same naj po prostu ).

Trajan sam w sobie jest ciekawą postacią. Był on cesarzem Rzymu. Sam siebie nazywał bogiem i kazał się też w ten sposób traktować. Na swoją cześć kazał zbudować forum, ale też łuk oraz kolumnę swego imienia. To się nazywa wysokie ego ;)

Pierwsze prace nad Forum rozpoczęły się w 107 roku n.e. Polegały one na przygotowaniu właściwego terenu. Postanowiono w tym celu zburzyć niektóre kamienice czynszowe znajdujące się wokół wzgórza kwirynalskiego. Los kamienic podzieliło również znajdujące się tam Atrium Libertatis, w którym według zwyczaju dokonywano wyzwoleń niewolników. Aby móc pomieścić forum o zaplanowanych wymiarach należało jeszcze usunąć znaczną część samego wzgórza.

Plac zbudowany na założeniu osiowym: na osi głównej: brama, posąg, bazylika, dziedziniec, kolumna, świątynia; oś poprzeczna tworzyły eksedry.
Na forum wchodziło się przez monumentalną bramę – łuk tryumfalny, od strony Forum Augusta. Po każdej stronie zdobiony był trzema kolumnami, które dzieliły go na pięć części. Środkowa część stanowiła wejście. Pozostałe cztery części, mieściły nisze w których umieszczono posągi jeńców dackich. Na szczycie łuku znajdował się posąg Trajana w wozie triumfalnym, ciągnionym przez sześć koni. Posadzka forum wyłożona była marmurowymi płytami. Dwa boki pałacu tworzyły portyki z kolumnami pomiędzy którymi umieszczono posągi sławnych Rzymian. Portyki (  część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierają dach, otwarta co najmniej z jednej strony) przykryte były dachem i posiadały dwie kondygnacje. Na wyższej znajdowała się attyka ( element zdobienia dachu, w postaci ścianki osłaniającej ten dach)  poprzedzielana posągami Daków. Za nimi rozciągały się eksedry ( otwarta, półkolista nisza) o głębokości 45 m służące do dysput i wypoczynku. Po środku placu znajdował się wielki, pozłacany posąg Trajana na koniu.

Te kolumienki widoczne na zdjęciu wyżej za Kolumną Trajana, jest to pozostałość po Bazylice Ulpi. Bazylika swoją nazwę zawdzięcza rodowitemu nazwisku Trajana. Do bazyliki prowadziły trzy wejścia poprzedzone przedsionkiem. Środkowe – największe, miało trzy arkadowe bramy, a dwa pozostałe po jednej. Nawa środkowa miała wymiary 130m x 25m i otoczona była podwójną kolumnadą, dzielącą wnętrze na 5 naw. Ściany boczne zamykały dwie apsydy. Do dzisiaj zachowały się jedynie pozostałości kilku kolumn.

Forum Augusta

ruiny świątyni Marsa i Forum Augusta

Plac został zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 125 m x 90 m. Na dłuższych bokach były zbudowane portyki. Były one miejscem różnego rodzaju odczytów i deklamacji.
Lewy portyk prowadził do pomieszczenia na planie kwadratu, w którym odbywały się sądy. Oś  poprzeczna zaakcentowana była dwiema eksedrami umieszczonymi na wprost siebie, dostępnymi przez kolumnadę.


Między nimi znajdowała się świątynia Marsa Mściciela. Jej budowę ślubował cesarz August za wsparcie w pomszczeniu śmierci Juliusza Cezara. Świątynia była centralnym i najważniejszym elementem forum. Stała na wysokim podium z monumentalnymi schodami. Była to budowla w porządku korynckim z ośmioma kolumnami od frontu i po bokach. Mniej więcej po środku schodów znajdował się ołtarz. Szeroka cella ( najważniejsze pomieszczenie w świątyni) ozdobiona wzdłuż dłuższych ścian kolumnami, kończyła się apsydą (pomieszczenie w rzucie półkola). Znajdowały się tu posągi Marsa Mściciela oraz Wenus i Juliusza Cezara (cezar został po śmierci zaliczony w poczet bogów).

Od północnego wschodu forum zostało zamknięte wysokim murem oddzielającym je od Subury – dzielnicy Rzymu. Stanowił on nie tylko zamknięcie przestrzeni forum od tej niezbyt atrakcyjnej dzielnicy ale także ochronę przed częstymi w Rzymie pożarami.

Forum Nerwy

Forum Nerwy (Forum Transitorium) zaczął budować cesarz Domicjan, jednak prace zakończył cesarz Nerwa w 97 roku n.e. Znajdowało się między Forum Wespazjana a Forum Augusta.
Plac miał kształt prostokąta o wymiarach 45m x 120m. Plac ten nazywano także Forum Transitorium – Forum Przejściowe ze względu na to, że przed jego wybudowaniem przebiegała na tym terenie ulica łącząca Forum Romanum z dzielnicą Rzymu – Suburą.

Cesarz Domicjan poświęcił świątynie Minerwie – bogini wojny i rzemiosł. Świątynia została wybudowana w porządku korynckim i założeniu heksastylowym (budowla miała sześć kolumn ustawionych od strony frontu). Usytuowana była na wysokim podium po wschodniej stronie placu.

Z racji braku miejsca na portyki kolumnowe, boki forum otoczone były ustawionymi blisko ściany niskimi kolumnami, zwieńczonymi belkowaniem (pozorny portyk). Krótsze boki forum miały formę łuku. Był to zabieg mający na celu poszerzenie wizualne wąskiego placu.
Pozostałości kolumn z niewielkim fragmentem fryzu przetrwały do czasów dzisiejszych.

Forum Wespezjana ( Forum Pacis)

Forum Pacis, czyli „plac pokoju”. Nazwę tą zawdzięcza Świątyni Pokoju usytuowanej w centrum placu. Forum zostało zbudowane przez cesarza Wespazjana w latach 71-75 n.e. w podzięce za zwycięstwo cesarza w powstaniu żydowskim.

Usytuowane było równolegle do Forum Cezara i prostopadle do Forum Augusta.
Na południu placu, na wprost wejścia, znajdowała się cella  świątyni, z której jednak niewiele zachowało się do dzisiejszych czasów. Fasadę zdobiły cztery kolumny a w tylnej ścianie wybudowano niszę na posąg.
Przed świątynią stał ołtarz, a na całym placu znaleziono ślady prostokątnych pawilonów, w których prawdopodobnie wystawiano dzieła sztuki.

Forum Cezara

Forum Cezara (Forum Iulnium) było pierwszym z forów cesarskich. Prace na dnim rozpoczęto w 51 p.n.e (pierwsze trzy lata Cezar skupował grunt pod budowę placu).

Otoczone było portykiem z podwójną kolumnadą. Poza portykiem od strony południowo-zachodniej wybudowano pomieszczenia służące za tawerny i sklepy. Tam też znajdowało się wejście na plac.
Przy ścianie jednego z krótszych boków znajdowała się świątynia Wenus Rodzicielki (Wenus Genetrix). Cezar ślubował wzniesienie tej świątyni po zwycięskiej bitwie pod Farsalos w 48 p.n.e., w której pokonał Pompejusza.
Świątynia stała na wysokim podium. Otoczona była kolumnadą bo obu bokach i od frontu. Portyk świątyni ozdobiony był malowidłami Timomachosa z Bizancjum. Wewnątrz znajdował się posąg bogini Wenus – patronki rzymskiego rodu Juliuszy. Obok Cezar rozkazał ustawić pomnik Kleopatry VII, która właśnie urodziła mu syna. Do dzisiejszych czasów ze świątyni pozostały trzy kolumny, fragment belkowania oraz fryz.
Przed świątynią wystawiono pomnik Cezara. Nieopodal znajdowała się także fontanna ozdobiona figurkami nimf wodnych (Appiady).
Cezar nie dożył wykończenia placu w całości, dzieła tego dopełnił cesarz August.
Forum oraz świątynia zostały porządnie odnowione za rządów cesarza Trajana.

***fora cesarskie***