piątek, 13 listopada 2015

Teatr grecki vs. rzymski


Teatr


Kto z nas nie ludzi teatru, kina, filmu. Jednak kto wie od czego to się zaczęło ? Gdzie się narodziło ? Jak funkcjonowało ? Dlaczego ?

Teatr grecki

Powstanie teatru starożytnego datowane jest na VI w.p.n.e, kiedy organizowano święta ku czci Dionizosa. Był on bogiem bujnej winorośli oraz wina i płodności. Okres świętowania nazywano Wielkimi Dionizjami. W tym czasie w miastach wystawiano sztuki teatralne. Aby każdy z mieszkańców mógł uczestniczyć w obchodach, przedstawienia odbywały się na wielkich placach u stóp wzgórza. Plac ten nosił nazwę Orchestra. W jego centrum znajdował się ołtarz zwany Thymele, na którym znajdował się posąg Dionizosa. Na orchestrze występował chór oraz aktorzy. Wokół placu, na wzgórzu, zasiadali widzowie, początkowo na ziemi, później na drewnianych ławach. Dało to początek theatronowi, czyli widowni na planie wycinka równego lub większego niż połowa koła.
Tradycja teatru greckiego wywodzi się właśnie z obchodów świąt ku czci Dionizosa. Początkowo przedstawienia odbywały się także na agorze. Po jakimś czasie postanowiono o stworzeniu odrębnego miejsca, w którym odbywałyby się spektakle. Wyodrębniono osobny plac – orchestrę, która pełniła rolę sceny dla chóru oraz występujących aktorów. W związku z rozwojem teatru, powstał pomysł wybudowania budynku, w którym aktorzy mogliby się przebierać między poszczególnymi scenami. Tak powstało skene, którego inicjatorem był Ajschylos.

Skene zostało także elementem scenografii, tłem dla wydarzeń. W budynku znajdowały się trzy pary drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowymi wychodziły najważniejsze postaci, a bocznymi pozostałe. Budowla posiadała dwa wysunięte skrzydła zwane paraskenionami. Na ścianach skene umieszczano obrazy – pinakesy, które także stanowiły elementy dekoracji sceny. Wraz ze zwiększającą się liczbą aktorów i statystów, przed orchestrą postawiono proskenion. Było to miejsce najbardziej przypominające obecną scenę w teatrze. Na proskenion przenieśli się aktorzy, a orchestra nadal była zajmowana przez chór. Komunikację po theatronie ułatwiały diazomy, czyli szerokie przejścia biegnące po łuku, oraz kerkidesy, rzędy stopni ustawione prostopadle do orchestry. Pomiędzy theatronem a paraskenionami znajdowały się parodosy, czyli przejścia służące chórowi oraz widzom z pierwszych rzędów.
Najlepiej zachowanym przykładem teatru greckiego jest teatr w Epidauros(jak wyżej). Zbudowany prawdopodobnie w 330 roku p.n.e. Zaprojektowany przez Polikleta Młodszego, który stworzył także tolos z kolumnadą dorycką. Widownia tego teatru mogła pomieścić 14000 widzów. Budowla jest tak wkomponowana w krajobraz, że jego pozostałości odkryto dopiero w XIX wieku. Znany jest z doskonałej akustyki. Theatron składa się z 54 rzędów siedzeń i okala orchestrę o średnicy około 20 metrów. Ławki dla widzów zrobione były z białego wapienia, a dla ważnych osobistości siedzących w pierwszych rzędach, z czerwonego. Nadal organizowane są w nim przedstawienia w ramach Festiwalu Ateńskiego.

Teatr rzymski

Kontrastem teatru greckiego jest teatr rzymski, wykazujący natomiast wiele cech wspólnych. Jego budowa nie była jednak taka sama. Poszczególne elementy nosiły inne nazwy. Widownia to cavea, scena – pulpitum. Za sceną znajdowało się skene o takim samym zastosowaniu jak w teatrze greckim. Całość przykrywana była płóciennym dachem, który miał chronić przed słońcem. W odróżnieniu od teatru z Grecji, teatr lokowany był na płaskim terenie, a theatron był w kształcie połowy koła. Fasada theatronu zwieńczona była galerią. Orchestra w kształcie półkolistym była znacznie mniejsza, ponieważ w przedstawieniach nie zawsze brał udział chór. Pulpitum, będący odpowiednikiem proskenionu, został z kolei powiększony. W związku z tym, że widownia nie wychodziła poza średnicę orchestry, powstawało miejsce na to, by wydłużyć skene. Innowacją zastosowaną po raz pierwszy w teatrze rzymskim była opuszczana kurtyna czyli aulaeum oraz programinata – afisze informujące o wystawianym przedstawieniu.

Najstarszym przykładem jest Teatr Wielki w Pompejach. Mógł on pomieścić 5000 widzów. Pierwsze cztery rzędy przeznaczone były dla ważnych osobistości. Reszta – 15 rzędów, były udostępnione wszystkim mieszkańcom Pompejów.

Jednym z najlepiej zachowanych teatrów rzymskich jest teatr w Orange. Został ulokowany na podobieństwo teatrów greckich, czyli w zboczach wzgórza. Miejsca zajmowane były zgodnie z zajmowanym miejscem w hierarchii społecznej. Przejścia pomiędzy rzędami były tak skonstruowane, by obywatele nie mogli się między sobą „wymieszać”. Na dole, u stóp widowni, znajdował się plac na planie półkola, w którym zasiadali najważniejsi żołnierze i przywódcy. Od reszty widowni oddzielała to miejsce balustrada.


Amfiteatr dosłownie oznaczał połączenie dwóch teatrów w jedną całość. Była to budowla nieosłonięta, z rzędami siedzeń wznoszących się ku górze. Widzowie mogli w nich obserwować walki gladiatorów lub naumachie – widowiska przedstawiające bitwy morskie. Po pewnym czasie zaczęto budować wokół niego mur oraz wprowadzano liczne udogodnienia. Najbardziej popularne były w czasach imperium rzymskiego, kiedy to wybudowano setki tego typu budowli.
Odeon czyli budowla mniejsza od teatrów, spełniała podobne funkcje. Jej przeznaczeniem były występy muzyczne oraz teatralne. Widownia była amfiteatralna. Najprawdopodobniej inicjatorem budowy pierwszego odeonu był Perykles. Rozkwit ich popularności nastąpił w czasach rzymskich.
            
Pomimo bardzo widocznego podobieństwa pomiędzy obydwoma teatrami, da się zauważyć istotne różnice w strukturze obu budowli. Rzymianie wprowadzili kilka udogodnień, które zmieniły działanie teatrów. Na ich podstawie wykształciły się także inne struktury takie jak: odeon czy amfiteatr. Teatr grecki natomiast skupił się na przedstawieniach na tle religijnym, a rzymski był miejscem walk. Oba teatry miały cel rozrywkowy, zabawić społeczeństwo. Dla ludzi z czasów starożytnych te miejsca pełniły bardzo znaczącą rolę w życiu codziennym.


piątek, 6 listopada 2015

Miasta dla ludzi

"Miasta są miejscami, w których ludzie spotykają się, by wymieniać się pomysłami, handlować lub po prostu odpoczywać. Strefa publiczna miasta - ulice, place i parki - jest jednocześnie sceną i katalizatorem tych aktywności.

Miasto kompaktowe - rozwijające się wokół transportu publicznego, ruchu pieszego i jazdy na rowerze - jest jedyną zrównoważoną środowiskowo formą miasta. Jednakże, aby umożliwić wzrost gęstości zaludnienia oraz upowszechnić chodzenie i używanie rowerów, miasto musi zwiększyć ilość i jakość dobrze zaprojektowanych, pięknych przestrzeni publicznych - zdrowych, bezpiecznych i pełnych życia. Przestrzeni zaprojektowanych przede wszystkim  z myślą o ludziach.

Miasta - tak jak książki - można czytać. Ulica, ścieżka, plac i park to gramatyka miasta; komponenty tworzą jego strukturę, która umożliwia funkcjonowanie, przyciąga różne formy aktywności - poczynając od cichych i kontemplacyjnych do głośnych i tętniących życiem. Humanitarne miasto - ze starannie zaprojektowanymi ulicami, placami i parkami - jest przyjemne i przyjazne zarówno dla odwiedzających je, jak i również dla tych, którzy w nim cały czas żyją, pracują, bawią się.

Każdy powinien mieć prawo do łatwo dostępnych otwartych przestrzeni, tak jak każdy ma prawo do czystej wody. Każdy powinien móc widzieć drzewo ze swego okna, móc usiąść na ławce niedaleko swego domu, mieć nie więcej niż dziesięć minut piechotą do najbliższego parku. Dobrze zaprojektowane miasta brutalizują swoich mieszkańców. " My kształtujemy miasta, a one kształtują nas", jak mawia Jan Gehl."

Londyn, 2010
Richard Rogers
Baron Rogers of Riverside
CH, Kt, FRIBA, FCSD

Polecam na weekend:
 "Miasta dla ludzi", Jan Gehl

City In History

City In History